آشنایی با سیل
مجموعه: چرا ، زیرا و چگونه
سیلاب های رودخانه اغلب ناشی از بارش های شدید می باشد
سیل در حقیقت افزایش ارتفاع آب رودخانه و مسیل و بیرون زدن آب از آن و اشغال بخشی از دشت های حاشیه رودخانه می باشد که می تواند با غرقاب نمودن منطقه باعث وارد آمدن خسارات بر ساختمان و تاسیسات عمومی شده و تلفات انسانی و دامی به همراه داشته باشد در مواردی نیز سیل می تواند ناشی از افزایش سطح آب دریاچه و یا دریا باشد که در این موارد جریان بادهای شدید تاثیر زیادی خواهد داشت.
سیلاب های رودخانه اغلب ناشی از بارش های شدید می باشد که در برخی موارد همراه با ذوب برف می باشد. سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار کمی در رودخانه جاری شود تند سیل نامیده می شود. تلفات جانی این تند سیلاب ها که در حوزه های کوچک بوقوع می پیوندند عموما بیشتر از تلفات جانی سیلاب های رودخانه های بزرگ می باشند.
سیل به طور کلی در اثر عوامل زیر ایجاد می شود:
• ریزش سریع نزولات آسمانی و عدم گنجایش محل نزول.
• عدم نفوذپذیری زمین محل و ذوب سریع برفها.
• عدم گنجایش و عدم طراحی صحیح مسیر رودخانه و سیل ها
• عدم استفاده از سیل بند و دیوارهای محافظ در مناطق سیل خیز
• عدم لای روبی رودخانه و تجمع رسوبات سنگین و غیرطبیعی پشت سدها.
• خرابی سیلبندها، سدها و مخازن آب.
• عدم گنجایش صخره ها و جوی ها جهت عبور آب درمناطق شهری و مسدود شدن رودخانه به علت ریزش کوه
سیل چگونه به وجود می آید؟
بعضی سیل ها در اثر امواج کنار دریا جاری می شوند
اغلب سیل ها در اثر بارندگی شدید، آب شدن برف ها و تکه یخ های بزرگ و یا طغیان رودخانه ها جاری می شوند. بعضی از رودخانه ها هر ساله به طور منظم طغیان می کنند و از گزارش های سال های گذشته می توان زمان وقوع و ارتفاع بالا آمدن آب را پیش بینی کرد.
سیل های غیرقابل پیش بینی در اثر باران های سیل آسای غیرطبیعی روی زمین لخت، خیس و یا یخ زده جاری می شوند. بعضی سیل ها در اثر امواج کنار دریا جاری می شوند. در یک موج مدی توده عظیمی از آب دریا، که گاه ۶ تا ۹ متر ارتفاع دارد، ناحیه گسترده ای از زمین ساحلی را که ممکن است حد آن به ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتری کناره دریا برسد فرا می گیرد.
اغلب این امواج مد دریا در اثر زلزله های زیر دریایی اتفاق می افتند ولی گاهی به دنبال طوفان نیز حادث می شوند. مناطقی که خاک های چسبنده و بدون پوش گیاهی دارند برای ایجاد سیل بسیار مستعد هستند دانه های باران بر اثر ضربه به خاک باعث به هم فشردگی و چسبندگی لایه سطح رویی خاک شده و از قدرت جذب خاک و نفوذ آب در عمق خاک می کاهد و به همین علت آب بارندگی در خاک نفوذ نکرده و جاری می شود و در همین حال شدت ضربات باران باعث حرکت دانه های خاک شده و این دانه ها را همراه خود به حرکت در می آورد و معلق شدن این ذرات خاک باعث زیاد شدن حجم آب جاری شده می گردد.
این آب های گل آلود حوضه های کوچک، در حوضه خود اگر نیروی کوچکی به شمار آیند با پیوستن به هم و تشکیل حوضه های بزرگ و زیاد شدن حجم جاری قدرت مخربی را به وجود می آورند که در نهایت سبب خسارات مالی و جانی فراوان می گردند.
بعضی اوقات بعد از یک بارندگی شدید کوتاه مدت، در سطح حوضه آبریز و یا در یک قسمت اعظم از حوضه، باعث بوقوع پیوستن سیل می شود این بارندگی های دوم همیشه باعث سیل های وحشتناک و تخریب گی شده است.
از بارندگی هایی که باعث سیل می شود یکی هم بارندگی های خارج از فصل می باشد (مانند بارندگی های تابستانی) در تابستان رودخانهها در حد کامل جای هستند، دیگر این که به علت گرم بودن خاک و اختفای هوای گرم مرطوب در حفرههای خاک، باران شدید تابستانی نمی تواند در روزنه های خاک نفوذ کند و ناچاراً جاری می شود و سیل و طغیان بوجود می آید.
عامل دیگری که در بروز سیل مؤثر می باشد شکسته شدن سدها و آب بندها است، که بر اثر سهلانگاری فنی و یا عوارض زمینی چون زلزله بوجود میآید و یا خرابی آب بندهای طبیعی که بر اثر ریزش کوه و بسته شدن گذرگاه آب حوضه آبریز دریاچه ای را تشکیل اده و بر اثر فشار زیاد آب سد از هم می پاشد نیز عامل دیگری از عوامل بروز سیل میباشد.
یکی دیگر از عوامل بروز، شکسته شدن سدهای یخی می باشد. مکانیسم عمل بدین صورت است که وقتی رودخانه مقدار زیادی یخ از مناطق کوهستانی را همراه می آورد، پس از کاهش سرعت جریان، یخ ها به هم پیوسته و اولین شبکه یخی را تشکیل می دهند و با پیوستن دیگر یخ ها به صورت دیواره ای در شکاف به دام افتاده و سد یخی تشکیل می شود.
شکسته شدن این دیوار بر اثر گرما یا فشار باعث سرازیر شدن آب جمع شده می گردد. ذوب سریع برف و یخ نیز عامل مهم دیگری در بروز سیل می باشد. برف معمولاً در کوه ها بیشتر بوده و از فصل بهار به تدریج ذوب می شود، برف به علت نیاز بیشتر به گرما نمی تواند یکباره ذوب شود و برای ذوب هرگرم برف بیش از۷۹ کالری حرارت لازم است.
این مقدار کالری بیشتر از گرمای خورشید و یا بادهای گرم مداوم تأمین می شود. گاهی این ذوب به همراه بارندگی های شدید، طغیان رودخانه ها را سبب می گردد. فعالیت های آتشفشانی نیز باعث ذوب سریع برف کوه ها و سیل آتی و پرحجم می شود.
مهمترین خسارات سیل
تخریب پل ها، تخریب جاده ها از خسارت سیل ها می باشد
◊ تخریب پل ها، تخریب جاده ها
◊ تخریب زمین های کشاورزی
◊ تخریب چا ها و قنات ها و تخریب بندها و سدها
◊ تخریب منازل مسکونی ازدیاد ناقلین (مالاریا)
◊ آلودگی آب
◊ از بین رفتن محصولات و حیوانات اهلی (سوء تغذیه) آسیب به مکان های بهداشتی و ارتباطی.
زیان های ناشی از سیل مربوط به پوشیده شدن زمین از آب و نیز فشار خود آب است. سیل ممکن است لوله های آب یا فاضلا را جابه جا کند. در یک مورد، ۵ کیلومتر از یک لوله ۹۰ سانتی متری آب را سیل با خود برده است.
ممکن است تأسیسات تصفیه آب و تلمبه خانه ها زیر آب فرو روند و گل و لای داخل تلمبه ها، موتورها و سایر تجهیزات شوند که این امر سبب تعمیرات گران و وقت گیری خواهد شد. آسیب ساختمان های محافظ چاه ها و چشمه ها ممکن است منجر به آلودگی آب آشامیدنی شود.
تأسیسات تصفیه فاضلاب و لوله های خروج فاضلاب بیشتر در معرض صدمات سیل قرار می گیرد. پس زدن آب در لوله های فاضلاب بیشتر در معرض صدمات سیل قرار می گیرند. پس زدن آب در لوله های فاضلاب سبب سرریز شدن آدم روها، مخازن فضولات و چاه های فاضلاب می شود.
به علت بالا آمدن سطح آب انواع زباله در نقاط مختلف پخش می شوند که جمع آوری و دفع آنها مشکل مهمی ایجاد می کند. جمع شدن زباله و فضولات سبب افزایش مگس و جوندگان می شود. دفن مردگان و زیر خاک کردن لاشه حیوانات مرده مواقعی مشکل فوری و مهمی را به وجود می آورد.
اقدامات هنگام سیل
در هنگام وقوع سیل همیشه و همه جا خونسردی را حفظ کنید
♦ همیشه و همه جا اصل خونسردی را حفظ کنید.
♦ برای اطلاع از وضعیت و گرفتن دستورات لازم به رادیو، تلویزیون و یا اعلام بلندگوهای عمومی گوش دهید در صورتی که دستور تخلیه داده شد فوراً این کار انجام دهید.
♦ وسیله روشنایی تهیه کنید (چراغ قوه، شمع و …)
♦ به سرعت کمی غذا و آب ذخیره کنید. (ممکن است منابع آب آلوده گردد و مواد غذایی یافت نشود) و از مصرف مواد غذایی در تماس با سیل و فاقد ظرف ضد آب خودداری شود. از غذاهای کنسرو شده سالم استفاده نمایید.
♦ در خارج از منزل مواظب سیم های برق که روزی زمین افتاده (خصوصا در آب) باشید تا دچار برق زدگی نشوید.
♦ در هنگام رانندگی مراقب شیب ها و پیچ های جاده باشید به آرامی و با خونسردی رانندگی کنید (ترمزها بخوبی کار نمی کند).
♦ اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آب گرفتگی شما را تهدید نمی کند نیاز به خروج از منزل نمی باشد.
♦ جریان برق، آب و گاز را برای اجتناب از آتش سوزی و برق گرفتگی و انفجار قطع کنید.
♦ در صورت ترک خانه اشیاء گران قیمت را به محل های بالاتری در منزل ببرید درها را قفل کنید.
♦ مناطق کم ارتفاع را سریعا ترک نمایید.
♦ به نقطه مرتفعی دور از رودخانهها، نهرها و زهکشی بروید.
♦ از فاضلاب ها و جویبارهای به ظاهر آرام دوری نمایید. و از ورود به جریان پرشتاب آب بدون توجه به قابلیت شناگری که خطر غرق شدن را به دنبال دارد، اجتناب کنید.
♦ سیلاب هایی که سطح جاده و پل ها را پوشانده است دارای قدرت مافوق تصور است.
♦ راه رفتن و یا رانندگی در سیلاب خطرناک ترین کاری است که ممکن است انجام دهید.
♦ وسایل نقلیه، حیوانات مزرعه و اشیاء قابل حمل و نقل را به نزدیکترین محل مرتفع انتقال داده شود. خودروها و وسایل نقلیه محلهای امنی در مقابل سیل نمی باشد زیرا خودرو ممکن است در آب جاری از کار بیافتد و یا توسط آب حرکت داده و برده شود.
♦ حشره کش ها را از آب دوری کنید چون امکان دارد آلودگی خطرناکی را موجب شود.
♦ هیچ گاه به تنهایی در یک ناحیه سیل زده، به این طرف و آن طرف ندوید.
♦ آب های جمع شده در گودال های مناسب برای رشد حشرات بخصوص پشه ها می باشد. لذا از توری در محل اقامت استفاده گردد و پوشاک آستین بلند و چکمه های ساق بلند بپوشید.
اقدامات قبل از وقوع سیل
نصب تابلو هشدار سیل در مسیر رودخانه های سیل خیز از اقدامات قبل از زلزله می باشد
۱٫ لزوم رعایت اصول و ضوابط مهندسی رودخانه در احداث پل ها مطابق استاندارد.
۲٫ مطالعه و اجرای طرح های سیستم هشدار سیل (مناطق پرجمعیت، کوهستانی و رودخانه های بزرگ).
۳٫ حفاظت و جلوگیری از دخل و تصرف غیرمجاز در بستر رودخانه ها و مسیل ها.
۴٫ پاکسازی و دفع انباشتههای طبیعی و مصنوعی در محدوده پلها و زیرگذرها با هماهنگی شرکت های آب منطقهای.
۵٫ لزوم استفاده از کارشناسان شرکت های آب منطقه ای در هنگام بروز سیلاب به منظور ثبت آمار و خسارات سیلاب و یکنواخت سازی آمار و اطلاعات و استفاده از نظرات کارشناسی شرکت های آب منطقه ای در زمینه تحلیل علل بروز و تشدید سیل و چگونگی مقابله و کاهش خسارات در حین وقوع سیل.
۶٫ نصب تابلوهای هشدار سیل در مسیر رودخانه های سیل خیز (در نقاط خاص و مهم و با توجه به شرایط رودخانه ها و مسیر سیل ها).
۷٫ ایجاد نظام هشدار و مدیریت سیل (حوزه های کوچک و پرجمعیت کوهستانی، مناطق شهری، رودخانه های بزرگ).
۸٫ لزوم به کارگیری و توسعه نقش بیمه در سرمایه گذاری طرح های پیشگیری و جبران خسارات ناشی از سیل.
۹٫ ارایه خدمات آموزش عمومی از طریق جمعیت هلال احمر، آموزش و پرورش و رسانه های عمومی با هماهنگی کمیته های فرعی پیشگیری از سیل در استان ها.
۱۰٫ اصلاح بستر رودخانه ها:
– عریض کردن بستر رودخانه
– عمیق کردن در اثر لای روبی
– عریان کردن رودخانه از نباتات
– تسطیح رودخانه ها
– تصحیح مسیر برای کم کردن طول رودخانه
۱۱٫ ایجاد سیل برگردان:
* ایجاد دیواره ها در کنار رودخانه ها.
* کندن کانال های عرضی و موانع در مسیر سیل.
* منحرف کردن آب های تجمع شده به مناطق دیگر.
* ایجاد سیل شکن در دره ها برای جلوگیری از تجمع آب.
۱۲٫ ایجاد و ساخت سدها و آب بندها: بهترین چاره است که می توان در تولید برق و آبیاری از آن استفاده کرد.
۱۳٫ حفاظت از بستر رودخانهها: در حوضههای مرتفع با استفاده از مصالح ساختمانی.
۱۴٫ حفاظت بیولوژیکی: عدم کاشت درخت در کنار رودخانهها و ایجاد پوشش گیاهی و جنگلها برای کم کردن سرعت قطرات باران.
۱۵٫ ایجاد سرعت شکنهای بتونی و سنگی در مسیر بستر رودخانهها و مسیر سیلابها.
گردآوری: بخش علمی بیتوته
چند دقیقه با دانستنی هاخانه‌های روی آب؛طرح جدید نجات از سیل و سونامی
