آشنایی با گلیم بافی استان یزد

آشنایی با گلیم بافی استان یزد

گلیم بافی از قرن ها پیش در استان یزد به خصوص شهرستان های میبد، خاتم و ابرکوه رایج بوده  است و گفته می شود که بیش از یک هزار سال در این خطه سابقه دارد.
گلیم بیش از قالی در کشورمان سابقه و قدمت دارد و در واقع قالی در اثر تکامل گلیم بافی طی قرون و اعصار متمادی پدید آمده است.

گلیم های هر منطقه دارای خصوصیات ویژه ای از نظر طرح و رنگ است و با توجه به طرح و رنگ بندی های آن شناخته می شوند.
برای تهیه تار گلیم ، اغلب از نخ پنبه و پشم و در موارد استثنایی از ابریشم استفاده می شود.

در گلیم بافی به شیوه « پودپیچی»  علاوه بر نخ تار و پود از نخ پود نازک نیز استفاده می شود و پود به حال پیچش از میان نخ تار و پود نازک عبور می کند و با شانه بافندگی ، کوبیده می شود.
برای بافت گلیم به «دار» با انواع عمودی، افقی، تبریزی و گردان ، مواد اولیه نخ چله ، پشم و نقشه نیاز است.« دار ثابت» ابتدائی ترین و « دار تبریزی» متداول ترین دارهاست و در دار گردان ، می توان طول تارها را به اندازه طول گلیم تنظیم کرد.

نخ چله از پنبه با ضخامت های متفاوت تهیه می شود و در برخی روستاها به جای پنبه از پشم استفاده می کنند. پشم برای بافت گلیم نیز باید مراحل شستن ، ریسیدن و رنگرزی را طی  کند و سپس به عنوان « خامه» از آن استفاده می شود.
« چله کشی» مهمترین مرحله بافت گلیم است و نخ های چله باید به موازات یکدیگر و با فاصله مشخص روی دار پیچیده شود و یک طرح با چندین رنگ در اندازه های مختلف بافته  شود.

گلیم مرغوب باید در مقابل نور و شستشو رنگش ثابت باشد و در صورت نامرغوب بودن اگر رطوبت به آن برسد ، رنگ عوض می کند.

برای شناخت گلیم مرغوب باید آن را پیچیده و فشار داد تا استحکام آن سنجیده شود و گلیم های دارای پود کم به آسانی کشیده و از هم باز می شود.

هر چه گلیم سبک تر باشد از مرغوبیت بیشتری برخوردار است زیرا در بافت آن از تار و پود ظریفتری استفاده شده است.

بافندگان روستایی معمولا در لبه های خارجی گلیم ، حاشیه ای با موی بز به رنگ سیاه می بافند که این کار به استقامت گلیم کمک می کند.

گلیم های استان یزد بیشتر دارای رنگ های سیاه، لاکی، زرشکی و نخودی است. ثبات رنگ، سبکی وزن و مرغوبیت از ویژگی های گلیم یزد است و اغلب گردشگران داخلی و خارجی آن را خریداری می کنند.

ساده بافی ، سوماک، چاک دار، بدون چاک، گلیمچه، سجاده، جوال، خورجین، سجاده و جولی، از انواع گلیم یزد است و طرح و نقشه گلیم یزد ذهنی است و بافنده بدون مراجعه به نقشه آن را می بافد.

گلیم برای تزئین دیوارهای خانه، کف پوش اطراف فرش های منزل، آویز ورودی، پادری و … مورد استفاده قرار  می گیرد.

هنرمندان هنر دستی گلیم بافی در استان یزد یک هزار نفر می باشند که در حال حاضر حدود ۵۰ نفر در این صنعت مشغول به کار هستند.

معرق، مشبک، ایکات، زیلو بافی، قالی بافی، سفال ، احرامی، شعر بافی، چاقو سازی، خاتم ، مسگری و قلم زنی از جمله صنایع دستی استان یزد می باشد.

تاریخچه گلیم:
تاریخچهی گلیم بافی به ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد برمیگردد که تاریخ آن آغاز نساجی است  و استفاده از آن تقریبا در تمام ایران رایج است .

گلیم و فرش ایرانی که سابقه چندین هزارساله دارد از ارزشهای هنری و اقتصادی و تجاری بالایی برخوردار است . این هنر اصیل و سنتی ایرانی در عرصه داخلی و جهانی همواره به عنوان یک هنر صنعت بی رقیب بوده که از چگونگی بوجود آمدن این هنر صنعت اطلاعات چندان دقیقی در دست نیست .

نقوش بکار رفته در گلیم نمایانگر ارزشهایی بوده که از موجودات پیرامون محل زندگی آنها سرچشمه گرفته است و شرایط مختلف آب وهوایی تاثیر فراوانی در رنگ بندی ونقوش داشته است که گویای فرهنگ خاص زندگی افراد هر منطقه بوده است .

اجزای دار گلیم بافی:
الف) گوه (گاوه –گاز)
ب) گله (کجو-گرد)
ج) هاف ( شفت – چپگرد – پشت گرد )
د) نیمکت یا تخته
ه) وسایل تنظیم

ابزار گلیم بافی‌ :
۱- دفه
۲- پنجه
۳- قیچی
۴- قلاب ( که تشکیل شده از ۳ قسمت :دسته .بدنه .نوک )
۵- سوکه

انواع بافته های گلیمی :
زیلو:
انواع نقشه های زیلو :۱-نقش پرته توری (پره توری) ۲-نقش جناغی ۳-نقش گره ۴-نقش گزشنه ۵-نقش مسجدی

جاجیم:
جاجیم در عین ظرافت و زیبایی و دقتی که می بایست صرف بافتن آن گرددسنتی ترین روش بافندگی را مجسم می سازد و ابزار موردنیاز آن ساده ترین وسایل بوده و مهمترین عامل در امر بافت انرژی بازوی بافندگان است .

بافت جاجیم پس از تهیه نخ مورد نیاز (پشم)در رنگهای محتلف با چله کشی شروع می شود واغلب تمام مراحل بافت مخصوصا چله کشی آن باز و شبیه به چله روانی قالی های فارسی بافت صورت می گیرد طول محوطه آن مهم است و عرض آن چندان مهم نیست به طوری که در یک اتاق نسبتا تنگ نیز می شود چله کشی را انجام داد و گلوله های رنگی نخ توسط شخص چله کش به دور این میخهای چوبی گردانده می شود.

طریقه بافت:پس از گذراندن پود از لابلای تارهای چله و با دو دست توسط قطعه چوبی به نام قلیچ یا قلیش (قلیچ قطعه چوبی است بیشتر از عرض چله که معمولا از چوب سقز درست می کنند یک لبه آن تیز و لبه دیگرش پهن تر است )ضرباتی بین تارهاط چله وارد می نمایدتا پود کاملا بین آنها محکم شود.

شیریکی پیچ (شریکی پیج):
شیریکی پیچ نامی است که بافندگان عشایر و گاه روستایی به نوعی از گلیم می دهند.این نوع گلیم از دور شبیه به قالی است و نقوش آن با گره ایجاد می شودو نقش پود در بافت انتها اتصال کلیه تارها بهم می باشد بطوریکه پود در اینجا اصلا آشکار نیست.

طرح و نقش :طرح و نقش شیرکی پیچ چندان یکسان نیست و از تنوع کافی برخوردار است .

ورنی :
گلیمی فرش نما است که بدون نقشه و بصورت ذهنی توسط زنان و دختران دشت مغان و عشایر حومه اهرارسباران و مشکین شهر و آذربایجان شرقی تولید می شود.
بیشتر نقوش آن از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تاثیر پذیرفته است .حیواناتی چون گوزن آهو بز سگ بوقلمون مرغ و خروس گربه مار وعقاب گوسفند و ببر وشتر روباه و شغال و طاووس و پرندگان محل که به صورت ساده و هندسی بافته می شود و رنگهای ورنی بیشتر دارای زمینه لاکی سرمه ای کرم سفید پیازی و آبی روشن است .

سوماک:
گفته می شود که واژه سوماک ازنام شماخی شهر قفقاز گرفته شده که در آنجا در طی قرنها گلیمهای ظریف گلدار پود نما بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پود پیچ انجام می گیرد ظریفترین گلیمهای سوماک از قفقاز می آید و در قرن اخیر در بلوچستان تولید می شود. گلیمهایی که با شیوه سوماک بافته شده است بسیار با دوام و سنگین است و اغلب ظرافتی استادانه نشان می دهد.
منبع:portal-yz.ir