ایرج بسطامی، زندگی هنری و معرفی آثار ایرج بسطامی

مجموعه: هنر و هنرمند

ایرج بسطامی یکی از برجسته ترین خوانندگان تاریخ موسیقی سنتی ایران می باشد

ایرج بسطامی
ایرج بسطامی (۱۳۳۶ -۱۳۸۲)، خواننده موسیقی سنتی ایرانی بود. ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول ۱۴ سال فعالیت ۱۱ کاست ماندگار، به یادگار گذارد. ایرج بسطامی از شاگردان محمدرضا شجریان بود و پس از پیگیری آواز نزد او با پرویز مشکاتیان آشنا شد. اولین آثار ایرج بسطامی با آهنگ سازی پرویز مشکاتیان به بازار عرضه گردید.
ایرج بسطامی و هنر آواز
ایرج بسطامی در سال ۱۳۳۶ در شهرستان بم از خانواده ای هنرمند متولد شد. هر یک از اعضای خانواده ایرج بسطامی، از جد پدری گرفته تا پدربزرگ و پدر در زمینه خواندن آواز و نواختن ساز های مختلف تجربه داشتند.

تولد و رشد ایرج بسطامی در چنین خانواده ای به همراه استعداد ذاتی اش موجب گردید که ایرج بسطامی از پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشان دهد. این علاقه و پیگیری موجب شد که پدر بزرگ به استعداد شگرف ایرج بسطامی در زمینه فراگیری آواز پی برده و بارها به دیگران تأکید کند «او در آینده خواننده بزرگی خواهد شد».

از این رو پدر ایرج بسطامی کمر همت بست تا این کودک مستعد را در مسیر صحیح آموزش قرار دهد و اینگونه شد که ایرج بسطامینخستین معلم آواز خویش را در خانه و در هیئت پدر یافت.  ایرج بسطامی در این سال‌ها ردیف‌های آوازی در مکتب تهران سبک استاد عبدالله خان دوامی را نزد عمو فرا گرفت و در ۲۲ سالگی به جرگه شاگردان استادان آواز ایران پیوست.

ایرج بسطامی در سنین نوجوانی مجذوب عموی بزرگوارش یداله بسطامی بود که مردی مهربان و از نوازندگان چیره دست بم و معلم موسیقی بود. در همین ایام گروهی با همکاری برادران بسطامی و با سرپرستی یداله بسطامی تشکیل شد که در رادیو و تلویزیون آن زمان و اردوهای رامسر اجرای برنامه داشتند. پس از آن ایرج بسطامی با کمک زنده یاد حسین سالاری (از نوازندگان نامدار کرمانی) به کلاس آواز استاد محمدرضا شجریان راه پیدا کرده و به فراگیری آواز و ردیف های آوازی پرداخت.

در آن زمان ایرج بسطامی علیرغم مشکلات راه و مسافت زیاد، هفته ای یک بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می آمد. سپس اتاقی در محله پامنار تهران اجاره کرد. در آن سال ها هیچ چیز ایرج بسطامی را از ادامه تمرینات باز نمی داشت، مشکلات شخصی، تحولات عظیم اجتماعی همچون انقلاب ایران و … هرگز لحظه ای در روند فراگیری این هنرمند عاشق خللی ایجاد نکرد.

آثار ایرج بسطامی

نخستین آثار ایرج بسطامی به همراه گروه عارف و پرویز مشکاتیان شکل گرفت

نقطه ی عطف زندگی هنری ایرج بسطامی آشنایی با پرویز مشکاتیان نوازنده ی مشهور سنتور بود که از آن پس همکاری های ایرج بسطامی با گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان آغاز شد. ایرج بسطامی در کنار این استاد چیره دست توانست فن تلفیق شعر و موسیقی را فرا گیرد و آلبوم «افشاری مرکب» نخستین اثر ایرج بسطامی، نتیجه ی آشنایی وی با پرویز مشکاتیان بود و اینگونه فعالیت های ایرج بسطامی به صورت رسمی شروع و به جامعه ی هنرمندان ایران زمین معرفی شد.

پرویز مشکاتیان درباره ی آشنایی خود با ایرج بسطامی خواننده ای از دیار کرمان می گوید:«اولین بار ایرج بسطامی را در منزل محمدرضا شجریان دیدم… به خاطر شرایط اجتماعی آن زمان به خواننده های بیش تری با صداهای متفاوت نیاز داشتیم. من پشت در کلاس آواز استاد شجریان نشسته بودم تا هنرجوها مرا نبینند. از آن جا بود که از صدای بسطامی خیلی خوشم آمد.ایرج بسطامی صدای خوبی داشت و مثل همه آدم های کویر نشین آدم خیلی مهربان و خوبی بود، بعد از کلاس مدتی با بسطامی صحبت کردم تا با نقطه نظراتش درباره ی هنر، آواز و انگیزه ی خواندش آشنا شوم…»

پس از پخش نخستین آلبوم ایرج بسطامی، صدای دلنشین او مورد استقبال مردم قرار گرفت و انگیزه وی را برای ادامه راه بیشتر کرد. آوازهای او بر پایه ی سنتور بود و در «گام های بلند» مهارت ویژه ای داشت و هنوز هم ترانه های دشتی ایرج بسطامی در سراسر ایران از شهرت بسیاری برخوردار است.

ایرج بسطامی خواننده ی بزرگ دیار کرمان با هدف برگزاری کنسرت های گوناگون به همراه گروه عارف و پرویز مشکاتیان به اروپا سفر کرد که این امر مسیر موفقیت های بعدی ایرج بسطامی را هموارتر ساخت. ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری بود که برادرش نصرت الله بسطامی به دیار حق شتافت و به همین دلیل ایرج بسطامی به بم بازگشت و سرپرستی خانواده ی برادرش را بر عهده گرفت. ایرج بسطامی بسیار فروتن بود و به دور از جنجال و هیاهوی هنری در زادگاه خویش به آموزش آواز جوانان محروم و با استعداد بم مشغول شد.

اثر «بوی نوروز» ایرج بسطامی از یادگارهای به یادماندنی موسیقی ایران است که حاصل همکاری ایرج بسطامی با گروه دستان بود و مژده بهار، افق مهر و وطن من از آلبوم های نخستین این هنرمند ایرانی محسوب می شوند.

ایرج بسطامی در گام‌های بلند آوازی مهارتی دست نیافتنی داشت

آلبوم‌های “افشاری مرکب “، “مژده بهار”، “افق مهر” و “وطن من”ایرج بسطامی در همین دوره به بازار عرضه شدند. در “بوی نوروز” نیز که حاصل همکاری ایرج بسطامی با گروه دستان و آهنگ سازی محمدعلی کیانی نژاد می‌باشد و از کارهای به یادمادنی موسیقی ایران است او آواز خواند.

سپس ایرج بسطامی با همکاری کیوان ساکت “آلبوم فسانه” و با کورش متین، “سکوت” و با حسین پیرنیا “تحریر خیال” را خلق کرد. از قلم نیفتد که آلبوم “موسم گل” حاصل همکاری ایرج بسطامی با محمدرضا درویشی بود و در آن برخی از تصانیف قمرالملوک وزیری را بازخوانی کرد. آهنگ گل پونه‌ها (در آلبوم رقص آشفته) که نیزپس از مرگ ایرج بسطامی در بم آوازه ملی یافت حاصل صدای ایرج بسطامی روی آهنگی از پیرنیا ست.

ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول ۱۴ سال فعالیت ۱۱ کاست ماندگار، به یادگار گذارد. ایرج بسطامی به دور از جنجالها و هیاهوهای هنری در شهرستان بم، سرپرستی خانواده برادر مرحومش را به عهده گرفت. این همراهی و سرپرستی تا زمان مرگ ایرج بسطامی ادامه داشت.

آوازهای ایرج بسطامی بیش تر بر پایه سنتور بود و در گام‌های بلند هیچ کس به مهارت وی نرسید.ایرج بسطامی با این همه ذوق و هنر در فقر شدید به سر می‌برد. آوازهای دشتی و محای ایرج بسطامی نیز در کرمان و کل ایران دارای شهرت بسیاری است.

زندگی شخصی ایرج بسطامی و ویژگی‌های شخصیتی وی

ایرج بسطامی بسیار فروتن بود و این از علت‌های کم تر شناخته شدنش تا قبل از خاموشی بود

ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری خود با مرگ برادرش (نصرت الله بسطامی) رو به رو می‌شود و از این رو برای سرپرستی خانواده برادرش به بم بازمی گردد. ایرج بسطامی علاقه زیادی به برادر از دست رفته اش داشت. زمانی که ایرج بسطامی برای تحصیل آواز به تهران رفته بود، برادر مخارج زندگیش را تقبل کرده بود و این بار نوبت ایرج بسطامی بود که به بازماندگان برادرش ادای دین کند.

بسطامی هرگز ازدواج نکرد و با وجود این که در فقر شدید به سر می‌برد، سرپرستی خانوادهٔ برادر مرحومش (نصرت الله بسطامی) را بر عهده گرفت. ایرج بسطامی بسیار فروتن بود و شاید این تواضع یکی از علت‌های کم تر شناخته شدنش تا قبل از خاموشی بود. ایرج بسطامی اجازه نمی‌داد عکسش بر روی نوارهایش درج شود و یا مقاله‌ای در موردش نوشته شود.ایرج بسطامی به دور از جنجال و هیاهوی هنری در شهرستان بم و استان کرمان، به تدریس آواز برای جوانان محروم و مستعد بم و سرپرستی خانواده برادر مرحومش پرداخت. ایرج بسطامی در اواخر عمر کوتاهش، به زادگاهش بم پناه آورده بود و در خانهٔ کاهگلی پدر زندگی می‌کرد.

درگذشت ایرج بسطامی
ایرج بسطامی همچنان در راه پیشرفت هنر این مرز و بوم در تلاش بود که در سحرگاه پنجم دی ۱۳۸۲ هجری خورشیدی، زمین لرزه یی مهیب بم و شرق استان کرمان را به لرزه انداخت و رخدادی تلخ و سهمگین از خویش برجای گذاشت و مردم دیار کرمان را به کام مرگ کشاند که یکی از قربانیان این زلزله ایرج بسطامی خواننده ی توانای ایران زمین بود و مردم را غرق در غمی بزرگ کرد.

حادثه ای ناگوار که هنوز هم ثمره ی آن از چهره ی شهر بم پاک نشده و یادگاری ناخوشایند از غرش زمین است.
کنسرت های ایرج بسطامی

ایرج بسطامی کنسرت های متعددی با هنرمندان مختلف برگزار نمود

• کنسرت گروه عارف در ایران و اروپا (افشاری مرکب)، آهنگساز: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی

• کنسرت با گروه عارف در اروپا و شرکت در فستیوال جهانی موسیقی روح زمین(مژده بهار)، آهنگساز: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی

•  کنسرت راست پنجگاه، آهنگساز و سرپرست گروه: پرویز مشکاتیان، خواننده ایرج بسطامی

• کنسرت گروه دستان در دستگاه سه گاه و همایون (بوی نوروز)، ۱۳۷۱ آهنگساز و سرپرست گروه: حمید متبسم، خواننده ایرج بسطامی

• کنسرت گروه وزیری در دستگاه راست پنجگاه و آواز ابوعطا(فسانه)، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت، خواننده ایرج بسطامی

• بی کاروان کولی «آخرین کنسرت زنده یاد ایرج بسطامی به همراهی گروه وزیری در مایه شور، شوشتری و آواز دشتی»، آهنگساز و سرپرست گروه: کیوان ساکت.

• کنسرت گل پونه ها ۱ همراه با گروه همایون، در دستگاه همایون، آهنگساز و سرپرست گروه: حسین پرنیا، خواننده ایرج بسطامی.

پس از مرگ ایرج بسطامی

خانواده ایرج بسطامی بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی را پس از مرگ ایرج بسطامی تاسیس کردند

پس از زمین لرزه بم و درگذشت ایرج بسطامی فاطمه بسطامی (خواهر ایرج بسطامی) و محمدعلی بسطامی (برادر ایرج بسطامی) بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی را تاسیس کردند. از فعالیت‌های بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی می‌توان به برگزاری تلاش برای معرفی افراد به جامعه، برگزاری مراسم نکوداشت زنده یادان استاد پرویز مشکاتیان و ایرج بسطامی اشاره کرد.

محمدعلی بسطامی (برادر ایرج بسطامی) در گزارشی از نشست مطبوعاتی نخستین جایزه آوازی ایرج بسطامی درباره معرفی جوانان اهل موسیقی به جامعه با بیان این که شجریان و مشکاتیان، ایرج بسطامی را به جامعه شناساندند، گفت: به یقین ما در تمام مراحل کاری (معرفی موسیقی دانان به جامعه و…) مدیون این دو استاد بزرگ هستیم.

سخن پرویز مشکاتیان در مصاحبه‌ای درباره ایرج بسطامی: “تنها افتخارم در زندگی این است که ترانه وطن من با صدای ایرج بسطامی، از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد.”

 گردآوری: بخش فرهنگ بیتوته
منابع:
musiceiranian.ir
tasvirezendegi.ir