بلایای طبیعی از منظر قرآن
بلایای طبیعی از منظر قرآن
مجموعه: متفرقه دینی
دلایل بروز رویدادهای طبیعی از نظر قرآن
گه گاه شاهد اتفاق‌های ناگواری در سراسر جهان هستیم؛ حوادثی مانند سیل و زلزله که آنها را بلایای طبیعی می‌نامند. شاید شما هم به دنبال پاسخی برای این سال هستید که چرا این اتفاق‌ها می‌افتد؟ و چطور می‌شود از بروز آنها جلوگیری کرد؟
بلایای طبیعی چیست؟
بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیانبار گفته می‌شود، که منشاء انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده یا حداقل از مدتهای طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی نمود.انواع بلایای طبیعی:بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی است. زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه‌هایی از بلایای طبیعی هستند. برخی از بلایای طبیعی، بطور غیر مستقیم، ناشی از عملکردهای انسانی هستند. برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا یا گرم شدن زمین و همچنین سیل ناشی از تخریب جنگل‌ها به‌دست انسان از این جمله‌اند.آیا حوادث ناگوار طبیعی، عذاب الهى است و یا علل مادى دارد؟هدف از بروز حوادث ناگوار طبیعی؛ مثل سیل و زلزله و طوفان فقط عذاب نمودن نیست، بلکه آثار متعددی؛ مانند یادآوری نعمت‌های الاهی، بیداری از خواب غفلت، شکوفایی استعدادها، استمرار حیات در کره خاکی، و … را به دنبال دارد. اینها همه می‌توانند از اهداف بروز حوادث طبیعی محسوب گردند. علاوه بر این، هیچ منافاتی وجود ندارد بین این‌که یک پدیده در عین داشتن علل مادی، در عین حال عذاب الاهی نیز باشد؛ زیرا عذاب‌های الاهی هم بر اساس سنت الاهی و نظام اسباب و مسببات، نازل می‌گردند.به عبارت دیگر، هر پدیده‌ای در جهان هستی، بر اساس اراده و مشیت الاهی تحقق می‌یابد و خداوند نیز اراده خود را بر اساس قانون علیت و اسباب و علل پیاده می‌کند، و علت‌های مادی جزئی از اراده الاهی و زیر مجموعه مشیت خداوند است. پس همان طوری که بروز حوادث طبیعی به واسطه اسباب طبیعی و بر اساس نظام اراده الاهی است، جلوگیری از بروز آن و یا کم نمودن آثار تخریبی آن نیز، بر اساس قوانین مادی و در تحت نظام مشیت الاهی است. و امکان پیش‌گیری از آنها هم منافاتی با این‌که هدف از آن عذاب اشخاص یا اقوامی باشد، ندارد.بلاهایی که گریبان گیر انسان ها می شود بر دو قسم است: بلاهای طبیعی و بلاهای اخلاقی (بیرونی و درونی) و این در جای خود ثابت شده است که رذایل اخلاقی که بلاهای مهلکی است در جان انسان ها، می توانند منشاء بلایای طبیعی گردند و در یک جمع بندی کلی هر دو، می توانند جنبه عذاب داشته باشند، منتها باید دقت کرد که عذاب الاهی با رفاه و برخورداری از امکانات دنیایی هم قابل جمع است و نباید گونه های عذاب الاهی را در سیل و زلزله و… خلاصه کرد.بلایای طبیعی از منظر قرآن:خداوند در سوره‌ی رعد می‌فرماید: «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِیَةٌ به قدرها» از آسمان آبی فرو فرستاد، پس رودخانه‌هایی به اندازه گنجایش خودشان روان شدند. و همچنین در آیه ۱۸ سوره مومنون آمده است: «و انزلنا من السماء و ماء به قدر: و ما آب را به قدر معین نازل کردیم» نکته‌ی جالب توجه این قسمت از آیه‌ی ۱۷ سوره رعد و آیات دیگری با همین مضامین، این است که خداوند در قرآن به بارش باران به مقدار معین اشاره می‌کند.
تعبیر به «قدر» اشاره‌ای ست لطیف به نظام خاص حاکم بر نزول باران که به اندازه‌ای می‌بارد که مفید و ثمربخش است و زیانبار نیست. بنابراین آنچه که باعث سیل و تخریب حاصل از آن می‌شود، دست‌کاری است که انسان در محیط طبیعی انجام می‌دهد. از بین بردن جنگل‌ها یکی از عواملی است که در میزان بارش باران تأثیر می‌گذارد.
و البته عوامل معنوی چون سرپیچی از اوامر خداوند که در آیات ۱۶ و ۱۷ سوره سبا درباره قوم سبا آمده است، که این قوم به دلیل روی گرداندن از خدا و کفران نعمت در محل سکونتشان به سیل گرفتار شدند. «پس روی گردانیدند، و بر آن سیل [سدّ] عَرِم را روانه کردیم، و دو باغستان آنها را به دو باغ که میوه‌های تلخ و شوره‌گز و نوعی از کُنار تنک داشت تبدیل کردیم.»
«این [عقوبت] را به [سزای] آنکه کفران کردند به آنان جزا دادیم؛ و آیا جز ناسپاس را به مجازات می‌رسانیم؟»
و همچنین در سوره عنکبوت آیه ۱۴ به طوفان نوح اشاره شده است: «و ما نوح را به سوی قومش فرستادیم؛ و او را در میان آنان هزار سال مگر پنجاه سال، درنگ کرد؛ اما سرانجام طوفان و سیلاب آنان را فراگرفت در حالی که ظالم بودند.»
در آیه ۵۴ سوره انفال به سرنوشت فرعونیان اشاره شده است «کداب آل فرعون والذین من قبلهم کذبوا به آیات ربهم فاهلکناهم بذنوبهم واغرقنا آل فرعون وکل کانوا ظالمین :مانند عادت فرعونیان و پیشینیان آنان است که آیات پروردگارشان را تکذیب کردند، در نتیجه ایشان را به کیفر گناهانشان هلاک نمودیم، و فرعونیان را غرق کردیم و همه آنان ستمکار بودند.»
در سوره زلزله، مزمل و حج به وقوع حادثه زلزله اشاره شده است همچنین در آیه ۷۳ سوره اعراف به وقوع زلزله در اثر کفران نعمت قوم ثمود اشاره شده است:و به سوی [قوم] ثمود، صالح، برادرشان را [فرستادیم]؛ گفت: «ای قوم من، خدا را بپرستید، برای شما معبودی جز او نیست؛ در حقیقت، برای شما از جانب پروردگارتان دلیلی آشکار آمده است. این، ماده شتر خدا برای شماست که پدیده‌ای شگرف است. پس آن را بگذارید تا در زمین خدا بخورد و گزندی به او نرسانید تا [مبادا] شما را عذابی دردناک فرو گیرد.»
در آیه ۱۵۵ سوره بقره سخن از خشکسالی و قحطی به میان آمده است و خدا از آن به عنوان وسیله ای برای آزمایش انسان‌ها و کفاره گناهان یاد کرده است: «و بی تردید شما را به چیزی اندک از ترس و گرسنگی و کاهش بخشی از اموال و کسان و محصولات (نباتی یا ثمرات باغ زندگی از زن و فرزند) آزمایش می‌کنیم؛ و صبر کنندگان را بشارت ده.»
در آیه ۹۶ سوره اعراف هم آمده است: «اگر این مردم به درستی ایمان می‌آوردند وتقوا را پیشه خود می‌ساختند. ما هم برکات آسمان و زمین را بر آنها نازل می‌کردیم؛ ولی آنان خدا را تکذیب کردند و بر اثر این اعمال زشتشان گرفتار مجازات الهی (قحطی و خشکسالی) شدند.»
همچنین در سوره نحل آیه ۱۱۲ چنین آمده است: و خداوند برای آنان که کفران نعمت می‌کنند مثلی زده است: منطقه ای بود آباد و دارای امنیت که مردمش با اطمینان و آرامش در آن زندگی می‌کردند. هموراه روزی آنها از هر طرف می‌رسید، اما اینها به جای سپاس نعمت، کفران نمودند و خداوند هم به خاطر این کارشان طعم گرسنگی و ترس را به آنها چشانید.بلایای طبیعی از منظر بزرگان دین.رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «هر گاه مردم زکات مالشان را ندهند، خداوند هم برکات را از کشاورزی و میوه‌ها و معدن آنها بر می‌دارد.»
حضرت علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «خداوند بندگانش را به هنگامی که کارهای زشت انجام دهند به کمبود میوه‌ها و منع نزول برکات و بستن درهای خیرات، گرفتار می‌کند.» ایشان در جای دیگری فرموده‌اند: «هرگاه مردم کم فروشی کنند، خداوند آنان را به قحطی و خشکسالی گرفتار می‌کند.»گاهی در روایات به گناهان خاصی به عنوان اساسی‌ترین عوامل خشکسالی اشاره شده است.
یکی از علمای بزرگ جهان اسلام در این باره فرموده‌اند: منشاء قحطی و خشکسالی اموری است از جمله: شیوع گناهان- کفران نعمت – منع حقوق (مثل خمس و زکات) – کم فروشی – ظلم- خیانت- ترک امر به معروف و نهی از منکر – حکم به ناحق و هر جیزی که سبب خشم خدا شود.
دعاهای دفع بلایا و حوادث طبیعی
حوادث طبیعی کفاره گناهان:
بعضاً حوادث طبیعی ظاهرا بلا است ولى در باطن، نعمت است و ما تشخيص نمى‌دهيم. گاه كفاره گناهان است و گاهى سبب شناخت قدر نعمت‌هاست چرا كه تا انسان نعمتى را از دست ندهد و به مصيبتى گرفتار نشود ارزش نعمت‌ها را نمى‌شناسد و گرنه خداوند حكيم على‌الاطلاق بى‌جهت كسى را گرفتار بلايى نمى‌كند، پس بلاى او هم رحمت است و درد او درمان.
همچنین خداوند در راستای کمال و کمال خواهی انسان، بايد گهگاه عكس‌العمل گناهان و خطاهاى او را به او نشان دهد و بر اثر تخلف از فرمان خدا با ناراحتى‌هايى در زندگى روبرو شود تا به عواقب زشت و شوم اعمال خويش آشنا گردد و رو به سوى خدا آورد. در اينجاست كه قسمتى از بلاها و حوادث ناگوار، در واقع رحمت و نعمت الهى است.
همان‌گونه كه قرآن كريم خاطرنشان مى‌كند: «فساد در خشكى و دريا به خاطر اعمال مردم آشكار شد خدا مى‌خواهد نتيجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند شايد بيدار شوند و به سوى او باز گردند».
لذا در پاسخ به این پرسش که چرا اين بلاها در برخى از نقاط جهان واقع مى شود و چرا دامنگير برخى از مردم مى گردد…؟ بايد توجّه داشت كه بلاها نيز منشأ طبيعى دارند، هر كجا شرايط ايجاب بكند بلا رخ مى‌دهد.
همان طور كه در روايت‌ها نيز آمده است يكى از شرايط نزول بلا، شيوع برخى از گناهان بزرگ در ميان مردم است؛ در دعاى شریف كميل چنين مى خوانيم:«اللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُ نُوبَ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ، اللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُنْزِلُ الْبَلاءَ…؛بار خدايا!آن گناهان مرا ببخش كه نعمت‌ها را دگرگون مى كند، بارالها! آن گناهان مرا بيامرز كه موجب نزول بلا مى شود!».
قرآن نيز مى فرمايد: « و از فتنه‌اى بپرهيزيد كه تنها به ستمكاران شما نمى‌رسد (بلكه همه را فراخواهد گرفت، چرا كه ديگران سكوت اختيار كردند.)»لذا می‌توان دریافت بسيارى از آفات و بلاها و تنگناها به خاطر گناهان مردم است و تا به درگاه خدا نروند و توبه و تقاضاى عفو و بخشش نكنند، مشكل آنها حل نمى‌شود. دعاهایی کوتاه برای نجات از بلاها و گرفتاری ها:
دعاهای دفع بلایا و حوادث:دعای دفع بلا بر روی ذوالفقار:جناب سلمان می فرماید روی شمشیر مولا علی (ع) یازده کلمه دیدم که نوشته شده است هرکسی بعد از نماز صبح این 11 کلمه را بگوید خودش، خانواده اش و فرزندانش در حفظ و امنیت الهی بوده و همیشه در سفر و حضر و در خواب و بیداری از بلایا محفوظ هستند«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا عَالِماً بِکُلِّ خَفِیَّةٍ یَا مَنِ السَّمَاءُ بِقُدْرَتِهِ مَبْنِیَّةٌ یَا مَنِ الْأَرْضُ بِقُدْرَتِهِ مَدْحِیَّةٌ یَا مَنِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِنُورِ جَلَالِهِ مُضِیئَةٌ یَا مَنِ الْبِحَارُ بِقُدْرَتِهِ مَجْرِیَّةٌ یَا مُنْجِیَ یُوسُفَ مِنْ رِقِّ الْعُبُودِیَّةِ یَا مَنْ یَصْرِفُ کُلَّ نَقِمَةٍ وَ بَلِیَّةٍ یَا مَنْ حَوَائِجُ السَّائِلِینَ عِنْدَهُ مَقْضِیَّةٌ یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ حَاجِبٌ یُغْشَی وَ لَا وَزِیرٌ یُرْشَی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنِی فِی سَفَرِی وَ حَضَرِی وَ لَیْلِی وَ نَهَارِی وَ یَقَظَتِی وَ مَنَامِی وَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ»کیفیت تسبیحات امام علی (ع):10 بار سبحان الله، 10 بار الحمدلله، 10 بار الله اکبر، 10 بار لا اله الا الله بعد از هر نماز امام علی (ع) به براء بن عازب فرمودند:آیا کاری به تو یاد دهم که چون آن را انجام دهی، از اولیای خدا خواهی بود؟ فرمود بله. حضرت تسبیحات فوق را به او آموزش داداند و سپس فرمودند:هر کس این تسبیحات را بعد از هر نماز بخواند خدا هزار بلای دنیوی را از او دور می کند، که آسان ترین آن بازگشت از دین است و در آخرت برای او هزار منزلگاه آماده می کند که یکی از آن منزلت ها مجاورت رسول خدا (ص) است
دعای امام سجاد (ع) برای دفع بلا:«بسم الله الرحمن الرحیم. اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حُسْنِ قَضَائِکَ، وَ بِمَا صَرَفْتَ عَنِّی مِنْ بَلَائِکَ، فَلَا تَجْعَلْ حَظِّی مِنْ رَحْمَتِکَ مَا عَجَّلْتَ لِی مِنْ عَافِیَتِکَ فَأَکُونَ قَدْ شَقِیتُ بِمَا أَحْبَبْتُ وَ سَعِدَ غَیْرِی بِمَا کَرِهْتُ وَ إِنْ یَکُنْ مَا ظَلِلْتُ فِیهِ أَوْ بِتُّ فِیهِ مِنْ هَذِهِ الْعَافِیَةِ بَیْنَ یَدَیْ بَلَاءٍ لَا یَنْقَطِعُ وَ وِزْرٍ لاَ یَرْتَفِعُ فَقَدِّمْ لِی مَا أَخَّرْتَ ، وَ أَخِّرْ عَنّی مَا قَدَّمْتَ فَغَیْرُ کَثِیرٍ مَا عَاقِبَتُهُ الْفَنَاءُ ، وَ غَیْرُ قَلِیلٍ مَا عَاقِبَتُهُ الْبَقَاءُ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ»
دعای دفع بلا از امام صادق (ع):از حضرت صادق (ع) روایت شده است که هر که در صبح سه مرتبه این دعای دفع بلا را بخواند تا شام به او بلایی نرسد و اگر در شام بگوید تا صبح به او بلایی نرسد«بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»از حضرت امام جعفر صادق (ع) منقول است:هر کس با ایمان سوره مبارکه قریش را هر روز هفت بار با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بخواند از بلاهاو آفات محفوظ باشد.
گردآوری: بخش مذهبی بیتوته
در ادامه بخوانیددعای دفع بلا و گرفتاریشفا خواستن از راه ادعیه !
