تجلید – جلدسازى سنتى
مجموعه: هنر و هنرمند
توجه به جلدسازى و هنر زیبا ساختن کتاب در زمان شاه‌طهماسب صفوى به اوج کمال رسید. روى جلد را به‌طریق زرکوب، طلا پوشش مى‌دادند و پشت جلد را معرق مى‌ساختند و با گل و بوته و درخت و باغ و صحرا و جانور و سیمرغ و اژدها و پرندگان و آهو هنرنمایى و رنگ‌آ‌میزى مى‌کردند. امروزه جلد را از مقوا مى‌سازند، البته در مواردى روى آن‌را با کاغذ و یا پارچه و چرم مى‌پوشانند. قدمت جلد و جلدسازى به قدمت خود نوشتن است. حتى کتیبه‌هاى آشورى بر روى لوح گلى نیاز به پوشش حفاظتى داشت. اما قدمت جلد در شکل متداول امروزى به اوایل مسیحیت مى‌رسد. کار خطاط و تذهیب کار کتاب و قرآن با عمل صحافى و جلدسازى تکمیل مى‌شود. در جلدسازى تزئین منحصر به جلد خارجى و لبهٔ آن نیست. بلکه قسمت داخلى آن نیز معمولاً نقاشى مى‌شود.
پیشینهٔ جلدسازى سنتىقدیمى‌ترین جلد کتاب در دوره اسلامى متعلق به مصر است که متعلق به قرن دوم هجرى است. در دورهٔ سلجوقیان هنر تجلید همراه با تذهیب رونق گرفت و از کاغذ و مقوا در جلدسازى استفاده شد. در دوره تیموریان هنر تجلید رواج داشت و بهترین کارهاى صحافى و تجلید کتاب متعلق به این دوره است و در هرات این هنر بحد کمال رسید. قسمت خارجى جلد معمولاً داراى تزئینات فشارى است و بخش‌هاى داخلی، طرح‌هاى بریده شده روى زمینه آبى قرار دارد و عناصر تزئینى به صورت ترنج و گل و گیاه است و حیواناتى چون عنقاى چینى دیده مى‌شود. در این دوره بجاى نقوش هندسی، مناظر طبیعى و حیوان و پرنده در نقش جلد با کمال دقت ترسیم مى‌شود. غیر از هرات، مشهد، سمرقند، مرو، بلخ، نیشابور، شیراز و تبریز نیز از مراکز این فن بوده‌اند. در دوره صفوى این شیوه ادامه یافت و براى نقش در تذهیب، از روش ضربى (فشاری) و براى آستر جلد و چرم جلد از کاغذ روغنى استفاده مى‌شد. در این دوره طلاکارى بیش از دوره تیمورى بکار مى‌رفت. در دوره صفوى از فشار دست براى تجلید و پرس استفاده نمى‌شد، بلکه از قالب‌هاى مسى و فولادى استفاده مى‌شد. در زمان شاه‌طهماسب جلد لاکى معمول بود، که ابتدا روى مقوا یا چوب نازک یک لایه نازک لاک مى‌گرفتند. سپس لایه‌اى گچ که طرح تزئینى با آب و رنگ روى این زمینه نقاشى مى‌شد و براى حفاظت نقاشی، روى آن را با چند ورقه لاک مى‌پوشاندند. تزئینات جلد کتاب به روش لاکی، به همان سبک ادامه یافت. از جمله نقش‌هاى معروفى که در دورهٔ قاجاریه دیده مى‌شود. نقش گل و مرغ است. از دیگر روش‌هاى تجلید در دورهٔ قاجاریه، استفاده از مخمل و مخمل طلاکوب است.
روش تجلید براى تهیهٔ جلد در انواع مختلف روش‌هاى متنوعى وجود دارد: ۱. جلد ضربی: براى ساخت جلد ضربی، ابتدا روى زمینه چرم مى‌کشند، سپس با فلز منقوش روى چرم مى‌کوبند تا چرم حالت نقش برجسته بگیرد.
۲. جلد سوخت: بعد از کشیدن چرم روى زمینه، فلزى که حاوى نقش دلخواه است، داغ مى‌کنند و با فشار بر چرم جلد، نقش برجسته بدست مى‌آید.
۳. جلد لاکى: روى زمینهٔ مقوایی، یک لایه روغن شفاف زده، سپس با رنگ و روغن روى جلد را نقاشى کرده و نهایتاً روى آن لاک مى‌زنند. (روش پاپیه‌ماشه)
۴. جلد موجى: در این نوع جلد، ترکیبى از قلع و سریشم را روى زمینه زده و بعد از خشک شدن روى آن را با سنگ صیقلى براق مى‌کنند.
۵. جلد زرکوب: بعد از کشیدن چرم روى زمینه، طرح یا نوشتهٔ موردنظر را کلیشه کرده و به‌وسیلهٔ آن طرح را با بکار بردن ورقه‌هاى طلا روى جلد پرس مى‌کنند.
منبع:aftab.ir
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانیدآشنایی با هنر نقاشی نقاشیهای سه‌بعدی خیابانی زیباوهنرمندانههنرنمایی جالب و دیدنی با مداد ۵ راه برای تقویت نوازندگی پیانو کنده‌کاری جالب با اره برقی بر روی درختانگذری بر موسیقی و سازهای ایرانی
