از قدمت قالی‌بافی در استان کردستان، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به اعتبار قالی اصیل و عشایری آن می‌توان قدمت فرش‌بافی در کردستان را در سده‌های طولانی دانست. بر اساس مطلاعات انجام شده، مراکز شمالی استان کردستان، دارای سوابق طولانی‌تری در قالی‌بافی هستند که مضمون برخی از نقوش آنها، ( نقوش باغی و گلستان) تاریخی بیش از هزار سال را برای آن رقم می‌زند.
در کتاب تحفه ناصری نوشته میرزا شکرالله سنندجی، به وجود قالیچه‌های نفیس و با ارزش که به سفارش امرا و روسای ایلات و عشایر و به قصد هدیه و پیش‌کش به مقامات، و به ندرت برای وقف به مساجد و اماکن متبرکه اشاره شده است.
وجود نمونه‌های جالبی از عصر قاجار که در موزه فرش ایران نگه داری می‌شود، از حضور قدرتمند قالی‌بافی در سنندج و بیجار حکایت می‌کند.
قالی‌بافی کردستان پیوند عمیقی با زندگی کردان دارد. زمخت و خشن بودن بافته‌ها، به دلیل کاربرد پشم خشن کردی، و طرح‌های شکسته و دارای زوایای شکسته، یادآور مسیرهای صعب العبور منطقه کوهستانی پرپیچ وخم کردستان و روحیات مردمی است، که در این مسیرها کوچ می‌کنند یا زندگی می‌کنند.
در فرش‌های آنها اشکال، وجوه نمادین دارند و گویای واقعیات پیرامون طی ادوار متمادی و کسب مهارت در این هنر بوده است. نقوش عمدتا ریشه در باورهای کردها دارد و ارتباط عمیقی با کار، ازدواج، امور روزمره، دعا و تعویذ و مرگ در فرهنگ کردی دارد.
قالی کردستان به عنوان یکی از معروف‌ترین قالی‌های ایرانی به سه سبک: بافت سنه، بافت بیجار(گروس) و بافت عشایری موجود است.
نخ به کار رفته در قالی‌های کردستان، پشم دست ریس محلی است که در تار و پود و پرز به کار رفته است که به تدریج و به مرور زمان، تار و پود پنبه‌ای شده است. در کردستان تمام شیوه‌های تخت، نیم لول و تمام لول ( درقالی‌های بیجار) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قالی‌های سنه باف با مرکزیت سنندج، توسط گره متقارن (در قدیم با گره‌ای موسوم به گره سنه که نوعی شبیه به گره نامتقارن است) با رجشمار ۱۵ تا ۳۵ رج بافته شده و از نوع قالی‌های درشت‌باف محسوب می‌شود.
قالی اصیل سنه، از نوع تک پود ضخیم بوده و شیوه بافت آن به صورت نیم لول بوده است. شیرازه‌بافی به صورت همزمان انجام شده و پرداخت و روگیری هنگام بافت توسط قالی‌باف پس از هر رج انجام می‌گیرد. به منظور نمایان ساختن هر بیشتر نقوش، پرزها به صورت کوتاه قیچی می‌شود. این قالی‌ها غالبا در اندازه‌های سجاده‌ای و “زرع ونیم” بافته می‌شوند. رایج‌ترین طرح‌ها و نقوش قالی سنه عبارتند از: ترنجی، کلاه فرنگ، جقه چارکی، جقه هشت پر، جقه چهار پر، گل وکیلی، بید مجنون، گل میرزاعلی ، گل وبلبل ، دسته گلی و ماهی درهم. رنگ‌های مسلط آن را آبی، قرمز، سبز، قهوه‌ای و شیری تشکیل می‌دهد.
قالی‌های بافت بیجار، دارای بافتی فشرده و ضخیم بوده و به شیوه لول‌باف بافته می‌شوند؛ از همین رو این قالی‌ها دارای استحکام زیاد و سنگین هستند. رجشمار آنها امروزه بین ۳۰ تا ۳۵ است اما در نمونه‌های قدیمی از رجشمار ۱۵ ، ۲۰ و در معدود قالیچه‌های نفیس و سفارش که کاربرد ابریشم نیز در آنها مشحود است، رجشمار بیش از ۴۰ نیز دیده شده است. امروزه قالی‌های بیجار، از نوع دو پود است اما سفتی و سختی قالی‌های قدیم بیجار که نام قالی‌های آهنی را برای آنها معروف کرده است، به دلیل سه پوده بودن آنها بوده که تا سه دهه پیش نیز رواج داشته است، ( پود اول و سوم ضخیم و پود میانی نازک بوده) که امروزه این شیوه دیگر رواج ندارد.
همچنین استفاده از تک پود ضخیم نیز از سبک‌های فراموش شده محلی بیجار است. طرح قالی‌های بیجار، همانند سنه است با این تفاوت که در بیجار نقشه‌های لچک‌ترنج هراتی و شاه‌عباسی، انواع گل فرنگ و گل سرخی نیز بافته می‌شود. نقوش سمن برخانم و اسلیمی دهان اژدری نیز، از نقوش قدیمی قالی بیجار هستند. مهمترین رنگ‌های به کار رفته در قالی‌های یبجار عبارتند از: سرمه‌ای، لاک، قرمزروشن و سفید. اندازه‌های قالی بیجار در گذشته دو زرعی و پرده‌ای بوده و اکنون در اندازه‌های ۶ و ۹ متری بافته می‌شوند.
قالی‌های عشایری‌باف کردستان غالبا توسط قالی‌بافان کلیایی ساکن سنقربافته می‌شود. این قالی‌ها وی‍ژگی‌های خاصی دارند که از جمله آنها می‌توان به استفاده از پشم شتر در بافت آنها اشاره کرد. دارای بافتی ضمخت و خشن هستند و در ابعاد کوچک بافته می‌شوند. استفاده از رنگ‌های قرمز، زرد مایل به سبز و قهوه‌ای دراین بافته‌ها رواج بسیاری دارد. تار و پود آنها اغلب از پشم است. پرز قالی‌ها را بلند قیچی می‌کنند به نحوی که به این قالیچه‌ها، ظاهری گوشتی و انبوه می‌دهد. گره مورد استفاده در آنها معمولا گره متقارن است.
ابزارهای مورد استفاده عبارتند: از دار ( در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت و در مناطق روستایی و عشایری از افقی است)، قلاب، دفتین، قیچی، برفاکی و کوجی است.
لازم به ذکر است که در گذشته، در این منطقه دار از نوع چوبی بوده که نوع عمودی آن، در زمین ثابت می‌شده است و بافنده در حین بافت در مقابل آن بالا می‌رفته است اما امروزه بیشتر از نوع فلزی و گردان آن استفاده می‌شود.
قالی‌های شمال کردستان، متاثر از آذربایجان و زنجان و قالی‌های جنوب کردستان متاثر از همدان و کرمانشاه است که این تاثیر پذیری در حوزه طرح ونقش بیشتر است.
منبع:mehrdadb54.mihanblog.com