آشنایی با پرنده شانه به سر (هدهد)



آشنایی با پرنده شانه به سر (هدهد)

مجموعه: گیاهان،حیوانات و آکواریوم

هدهد و شانه به‌ سر دو نام اصلی او هستند
 
هدهد چیست؟
هُدهُد، شانه بسَر، پوپک و مرغ سلیمان (نام علمی: Upupa epops) از اسامی این پرنده هستند. این جانور زیبا پرنده‌ای از راستهٔ سبزقباسانان است. این گونه تنها بازمانده از خانوادهٔ زیستی خود هدهدیان (Upupidae) است.
 
هدهد غول پیکر گونهٔ بومی جزیرهٔ سنت هلن منقرض شده است. برخی نیز هدهد ماداگاسکار زیرگونهٔ بومی ماداگاسکار هدهد را گونه ای مستقل می دانند.
 
نام های مختلف
این پرنده نام های مختلفی در زبان فارسی دارد. هدهد و شانه به‌ سر دو نام اصلی او هستند که اولی به صدای وی و دیگری به کاکل شانه مانند روی سرش اشاره دارد. پوپک نام دیگری است که از پوپ به معنای تاج پرندگان گرفته شده و مرغ سلیمان هم نامی ست که به نقش وی در ماجرای پیامبری او از سلیمان به بلقیس ملکهٔ سبا اشاره دارد.
 
مشخصات :
نر و ماده همشکل پرنده ای است آشنا که در زبان فارسی با نام های هدهد، شانه به سر، پوپک و مرغ سلیمان شناخه می شود و از روی کاکل بلند، سر و گردن نارنجی، نوارهای پهن سیاه و سفید و منقار باریک و بلند ش قابل تشخیص است. طبق آخرین مطالعات و مقالات منتشرشده توسط موریس وهاوکنز (Morris & Hawkins)در سال ۱۹۹۸ میلادی سه گونه هدهد، شامل هدهد آسیایی اروپائی (Eurasian) هدهد آفریقیایی (African) و هدهد ماداگاسکار (Madagascar Hoopoe U. marginata)، معرفی شدند که از نظر رنگ و صدا بر حسب محل زیست اختلافاتی با یکدیگر دارند و رنگشان از قهوه ای دارچینی تا زرد نخودی متغیر است.
 
نر و ماده هدهد همشکل است و در هنگام هیجان زدگی، احساس خطر و یا ترس پرهای بلند کاکل روی سرش را به حالتی چتر مانند باز می کند. این پرها، به رنگ قهوه ای روشن و مایل به نارنجی می باشند که نوک هرکدام ازآن ها لکه ای سیاه با حاشیه ای سفید دارد و به صورت بادبزنی باز و تاجی زیبا روی سرش خود نمایی می کند، اما در حالت های عادی و آرام، اغلب به صورت چتری بسته روی سرش قرار دارد.
 
هنگام پرواز بال های گرد و قهوه ایش با نوارهای پهن سفید و سیاه، مانند پروانه ای بزرگ خود نمایی می کند. پروازی موجی شکل و سریع دارد و در پرواز به آرامی پروبالش را حرکت می دهد. در این وضعیت روی دم سیاهش نوار پهن سفیدی دیده می شود و انتهای صاف دمش مشخص تر می باشد.
 
به آرامی روی دو پای کوتاهش راه می رود و علاقه زیادی به غلطیدن روی شن و خاک به منظور تمیز کردن پرو بال از آلودگی ها دارد و گاهی خود را زیر خاک به منظور پنهان شدن از خطر پرندگان شکاری مخفی می کند. با نوک منحنی باریک و بلندش شکاف درختان و دیوارهای گلی و سنگی را می کاود و حشرات و لارو آنها را جستجو می کند.
 
هدهد چشمانی سیاه و تیزبین دارد و به خوبی قابلیت ردیابی منابع آبی را دارا می باشد. هنگام خواندن پرهای گردنش را باد می کند. هدهد ماده در هنگام لانه سازی و پرورش جوجه ها از انتهای بدنش ترشحات بد بویی خارج می شود و موجب می شود تا بوی بسیار بدی از لانه بیاید. این بو شکارچیان این جانور و انگل ها را فراری می دهد و خاصیت ضدمیکروبی نیز دارد. این ترشحات با خروج جوجه‌ها از لانه متوقف می شود.
 

هدهد چشمانی سیاه و تیزبین دارد
 
اندازه هدهد ۲۵ تا ۲۹ سانتی متر است، طول بالهایش به ۴۴ تا ۴۸ سانتی متر می رسد. این پرنده سیاه و سفید و صورتی در واقع یکی از بی اشتباه ترین پرنده ها است مخصوصا پرواز نا منظم این پرنده بی نظیر است. می توان به آن عنوان یک پروانه غول پیکر را اعطا کرد.
کاکل شانه مانند این پرنده بیشتر اوقات بسته است. 
هدهد روی زمین مانند سار حرکت می کند.
 
این پرنده سر و بدن قهوه ای مایل به صورتی کم رنگ، دم و بالها با راه راه عرضی پهن سیاه و سفید، کاکل بلند با پرهای بلند نوک سیاه و منقار دراز و خمیده  دارد.
هدهد ماده در انتهای بدنش غدد چربی بد بویی داراست که سبب می‌شود وقتی در لانه حضور دارد بوی بدی از لانه خارج شود و اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است.
 
هدهد پرنده‌ای است که بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می کند، پروازش کند و موجی ست، توام با باز و بسته کردن آهسته بالهاست.!
هدهدهای غول پیکر منقرض شده (یو. آنتایوس) در جزیره سنت هلن در جنوب غربی آفریقا می زیسته است.
 
زیستگاه هدهد:
زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. بیشتر هدهدهای شمال آسیا و اروپا در زمستان به نواحی گرمسیری مهاجرت می کنند، اما هدهدهای آفریقایی تمام طول سال را در یک جا می‌مانند. این پرنده به طور سرگردان در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله در آلاسکا هم مشاهده شده‌ است.
 
در زمینه های باز و پر درخت، باغ های میوه و پارک ها دیده می شود. زمستان ها را در فضاهای بازتر و بوته زارها می گذراند. در سوراخ درختان کهن و شکاف دیوارها و گاهی در ساختمان های قدیمی و خرابه ها آشیانه می سازد.
 

در شعر کلاسیک چینی هدهد به عنوان نماد پیام آور آسمانی شناخته می شود
 
رفتار شانه به سر:
در کشتزارهای پهن آور با چمن های کوتاه و یا مرتع های بایر زندگی می کند. بیشتر وقت خود را روی زمین برای شکار حشرات و کرم ها سپری می کند. (پس برای دیدن آن باید روی زمین بیشتر دنبالش بگردید)
 
ترجیحا از حشرات و لارو آنها تغذیه می کند ولی از دانه ها، ساقه و جوانه ها ی گیاهان نیزاستفاده می کند و در هنگام پرورش جوجه ها از خزندگان و جانوران کوچک نیزتغذیه می کند.
 
بخاطر همین رژیم غذایی شاید از عهد عتیق این پرنده جزء پرندگان ناپاک یا حرام گوشت شناخته می شده است.
 
هدهد در داستان های ادبی و قرآنی
در افسانه های یونان ترِاوس (پسر آرس همسر پرونس) ترِاوس به خواهر همسر خود فیلوملا  علاقمند می شود، و پس از اینکه با او رابطه برقرار نمود زبان او را قطع می کند تا حرفی نزند، و به همسرش پرونس می گوید که خواهرش مرده است، فیلوملا مخفیانه بر روی پرده ای به خواهر خود نامه می نویسد و گناه و جرم ترِاوس را فاش می کند، در مقابل پرونس ایتیس فرزندی که از ترِاوس داشته را می کشد و گوشتش را به عنوان غذا به همسر خود ترِاوس می دهد و وقتی ترِاوس متوجه می شود سعی می کند هر دو خواهر را بکشد اما هر سه توسط خدای خدایان به پرنده تبدیل می شوند ترِاوس هدهد می شود، پرونس بلبل (مرغ هزار دستان) می شود که هر روز صبح برای غم از دست دادن پسرش آواز می خواند فیلوملا پرستو می شود و از آنجایی که زبان نداشته است نمی توانسته آواز بخواند و صدای لرزان پرستو به خاطر این می باشد.
 
داستان هدهد قاصد پیغمبر سلیمان در قرآن مشهور است. نامه پیغمبر سلیمان برده به مملکت سبأ برای ” ملکه بلقیس “. 
 
ملکه بلقیس به اعیان دربار خود گفت یک نامه گرامی به پیش من انداخته شده است واین نامه از طرف سلیمان است. بلقیس خط را خوانده مشاورین واهل دربار خودرا جمع کرده گفت که “این خط بیک طریق عجیب وغریب از طرف یک پادشاه بسیار ارجمند (سلیمان) به من رسیده است. این نامه بنام “خدای بخشنده مهربان” آغاز شده است. گمان نمی رود که چنین نامه مختصر و جامع و باعظمت را در دنیا کسی نوشته باشد مطلب این بود که در مقابل من نبردآزمائی سودی ندارد، خیر شما در این است که اسلام را قبول کنید. این داستان مشهور است در قرآن کریم.
 
در منطق الطیر، نوشته عطار نیشابوری، هدهد به عنوان مرغی خردمند، راهبر دیگر مرغان به سوی سیمرغ می شود.
 
در شعر کلاسیک چینی هدهد به عنوان نماد پیام آور آسمانی شناخته می شود، که خبر بهار را می آورد. در چین به خاطر زیبایی منحصر به فرد این پرنده آن را پرنده فرخنده ای می دانند.
 
در گویش فرانسه کلمه “dupe” برای هدهد نیز استفاده می شود به معنی انسان کودن و احمق چون این پرنده از نظر ظاهر احمق بنظر می رسد.
 
هدهد و خون آن در قرون وسطی باختری جزء ابزار جادو بوده است و برای پیشگویی استفاده می شده است.
 
در کتاب “پرنده سیاه کوچک” بیل اُدیه به شوخی گفته شده که هدهدها فقط در چمنزارهای حاکمان دیده می شود.
 
گردآوری: بخش علمی بیتوته